Θέματα αισθητικής και φιλοσοφίας της τέχνης

Συγγραφέας Γεώργιος Ι. Μουρέλου Εκδόσεις   Νεφέλη Σελίδες  272 Έτος έκδοσης  1985 (Πρώτη έκδοση) Κατάσταση  Άριστη πλήν μικρού λεκέ στο εξώφυλλο, άκοπες σελίδες   Περίληψη   Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ζωή ενός καλλιτέχνη είναι στενά δεμένη με την ευμάρεια ή τη φτώχεια του άμεσου περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε και που είναι κυρίως η οικογένειά του. Τα πρώτα του χρόνια, οι σπουδές του, η επαγγελματική του αποκατάσταση, η δυνατότητα που έχει να κάνει μίαν ανεξάρτητη ή όχι ζωή, όλα αυτά σχετίζονται με την οικονομική του κατάσταση. Πολύ διαφορετική ήταν η θέση ενός Μαρσέλ Προύστ, που η οικογένεια του ανήκε στην πλούσια αστική τάξη της Γαλλίας, από τη θέση ενός Έντγκαρ Πόε που δεν είχε να σκεπάσει την ετοιμοθάνατη νεαρή γυναίκα του Βιρτζίνια, παρά μόνο με τον στρατιωτικό του μανδύα, τη θέση ενός Ρεμπώ, που στα δεκαπέντε του χρόνια κρατήθηκε λίγες μέρες στη φυλακή γιατί δεν είχε να πληρώσει το εισιτήριο του τραίνου πηγαίνοντας από τη Σαρλεβίλ στο Παρίσι ή έστω και ενός Μαλλαρμέ, που πέρασε όλη σχεδόν τη ζωή του σαν διδάσκαλος αγγλικών σε σχολεία και που μόνο στα τελευταία του χρόνια μπόρεσε να πραγματοποιήσει ένα από τα όνειρά του, να αγοράσει μία βάρκα με πανί για να αφήνεται ελεύθερα στους ρεμβασμούς του πλέοντας στο Σηκουάνα. Ήταν διαφορετική η οικονομική κατάσταση ενός Ντεγκά, που είχε οικογενειακή περιουσία που του επέτρεπε να ζει και να αφοσιώνεται χωρίς κανένα περισπασμό στην τέχνη του, από την κατάσταση ενός Σουτίν ή ενός Μοντιλιάνι που πέθαιναν κυριολεκτικά της πείνας.                Αν σε παλαιότερες εποχές ο οικονομικός παράγοντας σχετιζόταν με την καλλιέργεια και το γούστο των ισχυρών ενός τόπου που χρηματοδοτούσαν έναν καλλιτέχνη ή ακόμη έναν συγγραφέα, στις μέρες μας είναι πιο άμεσα δεμένος με τη δομή και τη λειτουργία μιας κοινωνίας όπου όλα περιστρέφονται γύρω από το κέρδος. Γι’ αυτό το λόγο η οικονομική επιτυχία ενός έργου τείνει να υποκαταστήσει την ουσιαστική του αξία. Είναι τόσο μεγάλος ο ρόλος που παίζουν οι έμποροι της Τέχνης, τόσο ικανοί να δημιουργούν πνευματικές μόδες και να κατευθύνουν την Τέχνη εκεί όπου αυτοί θα μπορούν να κρατούν τα ηνία, που είναι πού δύσκολο για έναν καλλιτέχνη που έχει ανάγκη να ζήσει να μην κάνει ορισμένους συμβιβασμούς, έστω και αν μέσα του δεν συμφωνεί με το λεγόμενο πνεύμα της εποχής. Λίγοι είναι αυτοί που αντιστέκονται στο ρεύμα, όμως σ’ αυτούς στηρίζεται η μελλοντική Τέχνη. Κι αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι έργα που έκαναν πολύ θόρυβο και απέφεραν μεγάλα κέρδη στην εποχή τους, δεν άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου. Πόσοι από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους του περασμένου αιώνα, που τα έργα τους σήμερα πουλιούνται εκατομμύρια, μπόρεσαν να ζήσουν κάπως άνετα από τη Ζωγραφική τους, μα και πόσοι από αυτούς που τότε ήταν διάσημοι, είχαν τίτλους, ακαδημαϊκά αξιώματα και περιουσίες, εξακολουθούν να είναι γνωστοί; Τα έργα τους, για τα οποία στην εποχή τους έγινε πολύς θόρυβος, δεν άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου. Παρ’ όλα αυτά όμως είμαστε υποχρεωμένοι να παραδεχτούμε ότι ενώ η οικονομική επιτυχία ενός έργου δεν συμπίπτει τις πιο πολλές φορές με την ποιότητά του, ρίχνει ωστόσο το βάρος της στην πορεία της Τέχνης μιας εποχής και ως ένα βαθμό την εξουσιάζει, σε περιορισμένα όμως χρονικά όρια. Το απώτερο μέλλον της μπλέκεται κάπου αλλού και δεν εξαρτάται από την οικονομική επιτυχία ενός καλλιτέχνη ή ενός συγγραφέα ούτε από τη φήμη που έχουν αποκτήσει στην εποχή τους.                Οι επιστημονικές θεωρίες με τον αντίκτυπο που είχαν επάνω στις κοινωνικές δομές και τον ιδεολογικό τους αντίκτυπο επηρέασαν ουσιαστικά την Τέχνη. Η επίδραση αυτή ήταν φανερή τόσο στην Αναγέννηση όσο και στην εποχή του Διαφωτισμού και ακόμη πιο έντονη από τα μέσα του περασμένου αιώνα που οι διάφορες επιστήμες γνώρισαν μία ιδιαίτερη άνθιση. Ο Φλωμπέρ, που ήταν γιος χειρουργού, προβλέποντας την εξέλιξη που θα έπαιρνε η Τέχνη στο μέλλον έγγραφε: «Πιο πολύ θα προχωρεί η Τέχνη, όσο πιο πολύ θα γίνεται επιστημονική. Η Τέχνη θα παίρνει ολοένα και περισσότερο τη στάση της επιστήμης».                Θα μπορούσαμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι από την πλευρά της ιδεολογίας, η Επιστήμη αποτελεί έναν από τους παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της Τέχνης.